دادگاه فدرال آمریکا در اقدامی غافلگیرکننده، بیشتر تعرفه‌های سراسری دونالد ترامپ را باطل اعلام کرد. این حکم نه‌تنها صحنه سیاست اقتصادی آمریکا را دگرگون می‌کند، بلکه احتمالاً آینده روابط تجاری جهانی را نیز در مسیرهای تازه‌ای قرار خواهد داد. اما در دل این شوک قضایی، بازارها با شادی زودگذری واکنش نشان دادند و دلار تقویت شد. حال سؤال اصلی اینجاست: در صورت تداوم این روند، سناریوهای محتمل برای اقتصاد جهانی، بازارهای مالی و استراتژی ترامپ چه خواهد بود؟ و این رخداد حقوقی، چه معانی عمیق‌تری در بستر نظم نوین اقتصادی جهان دارد؟
پیامدهای فوری حکم دادگاه برای بازارهای مالی
در پی انتشار این حکم، شاخص دلار افزایش یافت و در برابر ین ژاپن و فرانک سوئیس تقویت شد. بازار سهام آمریکا با رالی مواجه شد و در آسیا نیز شاخص‌ها جهشی بیش از ۷ درصد را تجربه کردند. همچنین قیمت نفت با ۱.۷ درصد رشد به بالای ۶۲ دلار رسید. بازارهای کالایی نیز از این فضای مثبت بهره‌مند شدند و قیمت فلزات صنعتی به ویژه مس و نیکل افزایش یافتند. این واکنش مثبت نشان می‌دهد بازارها این حکم را به منزله کاهش موقت ریسک‌ها تلقی کردند و آن را فرصتی برای بازیابی تعادل‌های از دست‌رفته دانستند.
همزمان با این تحولات، اوراق خزانه‌داری آمریکا شاهد افزایش تقاضا بود و بازدهی ۱۰ ساله دوباره به سطح ۴.۵٪ بازگشت. این یعنی سرمایه‌گذاران انتظار کاهش فشارهای تورمی و آرامش نسبی در فضای تصمیم‌گیری اقتصادی را دارند.
تردیدها نسبت به پایداری حکم و سناریوهای حقوقی پیش‌رو
دولت ترامپ بلافاصله به حکم اعتراض کرد و تحلیل‌گران گلدمن ساکس معتقدند با تکیه بر قوانین جایگزین مانند بخش ۱۲۲ قانون تجارت ۱۹۷۴ و بخش ۳۰۱، رئیس‌جمهور هنوز ابزارهایی برای اعمال تعرفه‌های مشابه در اختیار دارد. اگر دادگاه‌های بالاتر نیز این حکم را تأیید کنند، ترامپ مجبور خواهد بود از استراتژی‌های پیچیده‌تر اما قانونی‌تر استفاده کند. در غیر این صورت، او ممکن است به‌جای تعرفه‌های سراسری، به سمت تعرفه‌های بخشی و هدفمند روی آورد.
این یعنی:
- سناریو ۱: تأیید حکم در دادگاه عالی = کندی در مذاکرات تجاری، عقب‌نشینی از تعرفه‌های عمومی، افزایش قدرت چانه‌زنی رقبای آمریکا (چین، اروپا)، بازگشت به دیپلماسی اقتصادی سنتی.
- سناریو ۲: نقض حکم در دادگاه عالی = احیای مجدد تعرفه‌ها، احتمال شوک دوم به بازارها، تضعیف یورو و یوان، افزایش فشار بر تولیدکنندگان آسیایی.
- سناریو ۳: اعمال تعرفه با ابزارهای حقوقی جایگزین = فضای حقوقی پیچیده و پرابهام که شرکت‌ها و بازارها را در وضعیت «تعلیق دائمی» قرار می‌دهد.
فشار روانی بر سیاست‌گذاران و شرکت‌ها
بسیاری از شرکت‌ها به‌دلیل بی‌ثباتی سیاست‌های تعرفه‌ای، برنامه‌های سرمایه‌گذاری و استخدام را به تعویق انداخته‌اند؛ به‌ویژه شرکت‌های متوسط و کوچک که امکان انعطاف در زنجیره تأمین برای آنها دشوارتر است، بیشتر آسیب دیده‌اند. اگر سناریوهای قضایی تا پاییز ادامه یابد، بنگاه‌های تولیدی و صادرکنندگان در ایالات متحده با معضل بلاتکلیفی روبرو خواهند شد.
سرمایه‌گذاران به استراتژی‌های کوتاه‌مدت متمایل شده‌اند و تمایل به سرمایه‌گذاری بلندمدت کاهش یافته است. در نتیجه، بازارها به شدت به اخبار و رویدادهای مرتبط با این پرونده حساس شده‌اند و واکنش‌های هیجانی بیشتر شده است.
چشم‌انداز دلار در مواجهه با بی‌ثباتی تجاری
دلار آمریکا که در ماه‌های اخیر تحت فشار تعرفه‌های ترامپ تضعیف شده بود، اکنون موقتاً تقویت شده است. اما ادامه جنگ تعرفه‌ای یا بلاتکلیفی قضایی می‌تواند دوباره آن را وارد فاز نزولی کند. سیاست‌گذاران بانک مرکزی نیز در این فضا سردرگم هستند، چرا که نمی‌توانند مسیر روشن و پایداری را برای انتظارات تورمی ترسیم کنند.
- اگر ترامپ نتواند تعرفه‌ها را دوباره اعمال کند، دلار ممکن است تا ۳٪ دیگر تضعیف شود.
- در صورت موفقیت در استفاده از بخش ۳۰۱ یا ۱۲۲، دلار مجدداً قدرت می‌گیرد، به‌ویژه در برابر ارزهای آسیایی.
- هرگونه کندی در روند قضایی می‌تواند نوسانات کوتاه‌مدت دلار را افزایش دهد، بدون اینکه جهت مشخصی در میان‌مدت ترسیم شود.
تغییرات احتمالی در نظم تجاری بین‌المللی
اگر آمریکا نتواند استراتژی تعرفه‌ای خود را حفظ کند، سایر کشورها نیز از روش‌های متقابل یا حتی توسعه بازارهای منطقه‌ای به جای وابستگی به آمریکا استفاده خواهند کرد؛ به‌عنوان مثال:
- چین: تقویت پیمان‌های دوجانبه در آسیا، تسریع در راه‌اندازی سیستم‌های پرداخت مستقل از دلار، هدایت تجارت منطقه‌ای به سوی یوآن دیجیتال.
- اتحادیه اروپا: استفاده از این فرصت برای احیای پروژه‌های تجاری با کشورهای آفریقایی و آسیایی، تقویت نقش یورو در قراردادهای جهانی، فشار برای اصلاح ساختار WTO.
- کشورهای نوظهور: استفاده از فرصت برای تنوع‌بخشی به روابط تجاری و جذب سرمایه‌گذاری از منابع غیردلاری.
فرصت‌هایی که در دل بحران نهفته‌اند
برای معامله‌گران و سرمایه‌گذاران، این بحران حقوقی فرصت‌هایی نیز فراهم می‌کند:
- جستجوی موقعیت‌های خرید کوتاه‌مدت روی دلار و شاخص داوجونز در فاز اول واکنش مثبت بازارها؛
- بررسی خرید طلا در صورت شدت‌گیری تنش‌های حقوقی یا افزایش عدم قطعیت سیاسی، به‌ویژه در آستانه انتخابات ۲۰۲۶؛
- تحلیل واکنش ارزهای نوظهور مانند پزوی مکزیک یا راند آفریقای جنوبی در مواجهه با کاهش فشار تعرفه‌ای و افزایش جریان سرمایه؛
- استفاده از نوسانات بالا برای انجام استراتژی‌های پوشش ریسک (hedging) با بهره‌گیری از ابزارهای مشتقه.
آینده چه می‌گوید؟
در صورت تثبیت حکم دادگاه:
- ترامپ مجبور به بازنگری در استراتژی اقتصادی خود خواهد شد و احتمالاً تمرکز خود را بر تسهیلات مالیاتی و انگیزه‌های داخلی معطوف خواهد کرد.
- شرکت‌ها احتمالاً دوباره به سرمایه‌گذاری در زنجیره تأمین جهانی بازمی‌گردند، به‌ویژه در کشورهای کم‌هزینه‌تر آسیایی.
- بازارها آرامش نسبی پیدا می‌کنند، اما خطرات تعرفه‌ای جدید همچنان در کمین هستند و هرگونه تحول سیاسی می‌تواند اوضاع را دگرگون کند.
در صورت نقض حکم:
- چرخه نوسانات شدید به بازار بازمی‌گردد، اعتماد به نهادهای حقوقی کاهش می‌یابد و فضای بین‌المللی متشنج‌تر می‌شود.
- چین، اتحادیه اروپا و سایر شرکا، احتمالاً به اقدامات تلافی‌جویانه سریع‌تری روی می‌آورند، مانند اعمال تعرفه بر کالاهای آمریکایی حساس.
- بازارهای نوظهور با ریسک خروج سرمایه مواجه خواهند شد و قیمت کالاهای اساسی مجدداً افزایش می‌یابد.
در هر دو حالت، سال ۲۰۲۵ تبدیل به سالی سرنوشت‌ساز برای تجارت جهانی خواهد شد؛ سالی که در آن تعادل میان سیاست، قانون و اقتصاد با چالشی جدی روبروست و هر تصمیم می‌تواند نقطه عطفی در معماری آینده اقتصاد بین‌الملل باشد.
